تغییر رفتار اقتصادی جامعه در دوران رکود ناشی از ویروس کرونا COVID-19

شیوع بیماری کرونا باعث ایجاد تغییراتی غیرقابل پیش بینی در زندگی روزمره هر یک از ما شده است، رفتارهایی که شاید در طی دهه ها زندگی آنها را تجربه نکرده بودیم. طبیعی است که مراکز و کلینیک های پزشکی،دندانپزشکی، زیبایی، مراکز جراحی محدود  و … در کنار توجه و همکاری در زمینه کنترل شیوع ویروس کرونا و سلامتی جامعه، به طور قابل توجهی نگران تأثیر پیامدهای اقتصادی ناشی از ویروس کرونا و دوره ی پسا ویروس که احتمالا با یک رکود اقتصادی روبرو خواهیم بود، هستند.

اما بایستی به جای نگرانی نسبت به تاثیرات اقتصادی ویروس کرونا، میزان آگاهی خود را نسبت به شرایط و تحلیل های مرتبط با آن بالا ببریم. همانطور که برای پیشگیری از ویروس کرونا قواعد و دستورالعمل های استاندارد و آزمایش شده وجود دارد، در پیشگیری از یک بحران اقتصادی نیز قواعد و ساز و کارهای مشخص و مدونی وجود دارد.

اولین تلفات یک بحران، تخیل این موضوع است که در طی دوران ویروس کرونا و بطور خاص فردای اتمام شیوع این بیماری، تفاوت چندانی با شرایط بهمن ماه ۱۳۹۸ نخواهیم داشت و ما بایستی همان رویه سابق را در پیش بگیریم، اما کسانی می توانند شرایط را بدرستی مدیریت کنند که بتوانند آینده را با تمامی جزئیات قابل پیش بینی آن، تصور کنند و یکی از مهمترینِ این جزئیات، تغییری است که در رفتار مراجعین و مردم جامعه رخ داده است : نگرش های جدید، عادت های جدید، نیازها و انتظارات جدید …

همانطور که در پادکست شماره ۱ توضیح داده شد، پیش بینی می شود نتیجه نهایی ویروس کورونا یک بحران اقتصادی فراگیر است. در دوران رکود، رفتار و شیوه تصمیم گیری مردم تغییر می کند، برای مثال خرید برخی کالاها و یا دریافت برخی خدمات از جمله خدمات پزشکی – خدمات دندانپزشکی و یا جراحی های زیبایی را به تعویق می اندازنند و یا بیش از گذشته در تصمیم گیری آنها، عامل قیمت تاثیرگذار خواهد بود و به دنبال گزینه های اقتصادی تر خواهند رفت.

در  دوران قبل از رکود، خدمت و یا محصول A برتری قابل درکی نسب به خدمت B داشته است و یقینا مورد انتخاب بسیاری قرار گرفته است، ولی در دوران رکود به ریسک ها و پیشگیری های اقتصادی خدمت B مورد توجه قرار می گیرد و جایگزین خدمت A می گردد و بعد از مدتی با استفاده و دریافت خدمت از خدمت دهنده B و دریافت ارزش ها و سرویس هایی از خدمت B دریافت میکند، مردم به این نتیجه می رسند که خدمت B هم ارزشش را دارد که نسبت به آن وفادار بمانیم و مجدد به خدمت A باز نگردیم!! بله به همین سادگی، این یکی از پیامدهای ناشی از دوران رکود است.

نکته حائز اهمیت این است که در دوران غیر رکود، در بسیاری مواقع دچار این اشتباه می شویم که دریافت خدمات، صرفا ناشی از تاثیر کیفیت و کمیت تبلیغات کلینیک و یا جایگاه برندی است که برای کلینیک یا مرکز درمانی خود ساخته ایم و فراموش می کنیم عواملی همچون میزان اطمینان نسبت به شرایط، دارا بودن درآمد پایدار و مطمئن، اعتماد به کسب و کاری که افراد در آنها مشغول به کار هستند و … تاثیر فراوانی در فرآیند تصمیم گیری مراجعین و دریافت خدمات دارد.

اما در دوران رکود هر یک از این عوامل بخوبی تاثیر خود را نشان می دهند: اعتماد افراد کاهش پیدا می کند، قدرت خرید به طرز چشم گیری کم می شود و مهمتر اینکه با ریسک همراه است، کاهش یافتن قدرت ذخیره پول و سرمایه و در نهایت اینکه مردم نسبت به ثبات شرایط پیش بینی دقیقی ندارند.

در وهله اول بسیار اهمیت دارد که که درک کنیم مردم در دوران رکود چگونه ارزش های خود را باز تعریف می کنند و به رکود پاسخ می دهند. برای مثال مفهومی بنام کشش قیمت تغییر می کند، اگر قبلا افزایش ۱۵% درصدی قیمت تاثیر چندانی بر میزان ارائه خدمات کلینیک نمی گذاشت، اما اکنون ممکن است حتی ۵% درصد افزایش نادرست قیمت باعث شود تا مراجعین دچار تردید شوند.

در دورانی که رکود وجود ندارد معمولا برای درک و تحلیل رفتار مراجعین، آنها را با شاخص هایی نظیر متغیرهای جمعیت شناختی ( سطح درآمد، جنسیت، محل زندگی، تعدد مراجعه به کلینیک و … ) تقسیم بندی می کنیم، در حالیکه در دوران رکود این تقسیم بندی با معیارهای متفاوتی شکل می گیرد و عمدتا به ۴ گروه زیر تقسیم می شوند :

۱.گروه توقف کنندگان (Slam on the brakes )

این گروه ، افرادی هستند که حقیقتا زندگیشان در اثر رکود ویران می شود. افرادی که شغل خود را از دست داده اند، کسانی که در شرایط فعلی منابع درآمدیشان دچار مشکل شده است و یا سبد پس اندازشان کفاف دوره رکود را نمی دهد. به طور کلی این گروه در دوران رکود، هیچ کار خاصی به جز تهیه مایحتاج ضروری انجام نمی دهند.

2. گروه آسیب دیده ولی مقاوم (Pained but patient )

این گروه نیز مشکلاتی دارند و مثل دیگران ضرر مالی کرده اند. اما خوش بینی آنها در بلندمدت این است که امیدی وجود دارد و شرایط بهتر می شود. آنها بزرگترین بخش از جامعه را تشکیل می دهند و اگر رکود کمی طولانی شود، در اثر فشار اقتصادی ممکن است بخشی از آنها به گروه متوقف کنندگان به پیوندند. رفتار اولیه این گروه یک مکث کوتاه مدت است و اگر تا حدودی به پایداری شرایط اطمینان پیدا کنند، چرخه اقتصاد را به حرکت در می آورند، معمولا نسبت به تمامی حوزه های خدماتی، رفتار یکسانی را نشان نمی دهند و در ابتدا برخی از حوزه های خدماتی و یا تولیدی تحت تاثیر مثبت ناشی از رفتار این گروه قرار می گیرند.

3. گروه برای امروز زندگی کن (Live for today )

این گروه بیشتر شامل جوانانی است که برای خود منبع درآمدی دارند و یا بیشتر منظور گروهی است که بطور کلی در طی زمان های مختلف، هیچ گاه پس اندازهای خیلی زیادی ندارند و بیشتر هزینه و درآمدشان با خودشان است، بنابراین در دوره رکود، ضرر زیادی را هم احساس نمی کنند. اغلب آنها مجردند و عمدتا به همان روش زندگی خود را ادامه داده و تا زمانی که بیکار نشوند، همچنان رفتار مصرفی خود را در واکنش به رکود، تعدیل نمی کنند.

این گروه در شروع دوران رکود مهمترین بخش از جامعه مخاطبین را شامل می شوند و می توانند به عنوان اولین گروه متقاضیان خدمت تعریف شوند.

4. گروه آسوده خاطر (Comfortably well-off )

افرادی هستند که به اندازه کافی پشتوانه مالی دارند و در دوره رکود، از آن به عنوان جایگزین بهره مند می شوند. این گروه عمدتا شامل دهک ۹ و ۱۰ جامعه و یا تا حدودی شامل افرادی است که نسبت به ثبات مالی خود، اطمینان بیشتری دارند مانند کارمندان ادارات دولتی که دارای شرایط مناسبی از نظر پرداختی قرار دارند.

اما این گروه با توجه به اینکه عمدتا سرپرست خانواده هستند و یا صاحب یک کسب و کار هستند، نسبت به تامین هزینه های خانواده و کسب و کار تا پایان دوران رکود، رفتارهایی که همراه با ریسک مالی و یا هزینه بر باشند را مانند گذشته انجام نمی دهند و کمی تامل می کنند و حتی شاهد این خواهیم بود که علی رغم دوره قبل از رکود، نسبت به قیمت خدمات حساسیت بیشتری دارند.

در پایان تصویری که مشاهده می کنید بیانگر یک نوع تاثیر رفتار جامعه بر چرخش اقتصاد است ، کم کم با فروکش کردن تبِ ناشی از ویروس کرونا بر اقتصاد و کسب و کارهای کشور چین، در تاریخ ۳۱ ژانویه نسبت به تاریخ ۴ مارس در برخی حوزه ها تا ۱۲% رشد درآمدی اتفاق افتاده است که بیشتر در حوزه های خدمات کامپیوتری، خدمات پزشکی و رستوران ها بوده است و در برخی حوزه ها همچنان از نقطه حداقل رشدی اتفاق نیفتاده است. البته این رشد، نسبت به دوران قبل از رکود همچنان افتی در حدود ۴۵% را نشان می دهد.

در پادکست های بعدی در مورد سایر مولفه های برنامه ریزی استراتژیک برای سال ۱۳۹۹ که سالی متفاوت از سالیان گذشته می باشد، با شما بیشتر صحبت خواهیم کرد.